De bouw is al circulair als je veel ondernemers mag geloven. Zoals ik in mijn blog Circulair bouwen, renoveren, transformeren heb betoogd, is circulair bouwen een containerbegrip dat zowel het hergebruik van oude planken omvat, als een complete systeemtransitie met nieuwe verdienmodellen. 98% van het bouwafval wordt weliswaar hergebruikt, maar niet in een hoogwaardige toepassing die het milieu weinig belast. We hebben nog een hele weg te gaan. In de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie 2018 worden daartoe de lijnen uitgezet voor 2018-2021.

Doelen circulair bouwen

Grondstoffentransitie in één generatie

In één generatie moet de transitie zich voltrekken, met als einddoel een compleet circulaire bouwsector in 2050. Dichterbij ligt het tussendoel dat de overheid alle opdrachten circulair uitvraagt in 2023.
Uit de transitieagenda wordt niet meteen duidelijk hoe circulair ‘zoveel mogelijk circulair’ is. Gaat het dan om toepassing van gebruikte bouwdelen in plaats van nieuwe, met terugnamegarantie? Of gaat het om de levering van diensten in plaats van ‘spullen’? Dat laatste zou betekenen dat de overheid geen bureaustoel, verlichtingsarmatuur, bank in het park of lantaarnpaal nog in eigen bezit zou hebben. En dat de keten die diensten levert zelf ook volledig circulair moet zijn. Want het gaat er niet om wie het afval veroorzaakt, maar dat afval en degradatie van materialen vermeden worden. Dat betekent nogal wat. Het zal wel een groeimodel zijn, waarbij de overheid haar rol pakt als ‘launching customer’.

Energietransitie

De energietransitie verloopt overigens parallel aan de grondstoffentransitie, met een halvering van de CO2-uitstoot in 2030 voor de gehele levenscyclus en CO2-neutraal in 2050. De energietransitie wordt aangegrepen om zowel de één miljoen te bouwen nieuwbouwwoningen circulair uit te voeren, als de bestaande gebouwenvoorraad circulair te verduurzamen.

Stapeling ambities uitdaging voor bouwsector

De stapeling van ambities lijkt logisch en is dat misschien ook. Tegelijkertijd doet dat een enorm beroep op opdrachtgevers om extra te willen investeren, want vooralsnog twijfel ik aan de veronderstelling dat energieneutraal en circulair tot een kostenreductie leiden. Het doet een enorm beroep op de bouwsector om te innoveren en producten en diensten te ontwikkelen waar de markt vooralsnog maar beperkt om vraagt. De overheid kan zorgen voor prikkels om dat proces op gang te brengen. Bijvoorbeeld als ‘launching customer’ die toegevoegde waarde op het gebied van energie en circulariteit ondubbelzinnig waardeert en beloont. Daar ligt nog wel een uitdaging, want veel bouwondernemers ervaren in de praktijk dat er nogal eens verschil is tussen woord en daad. Niet alleen bij de uitvraag en gunning, maar ook tijdens het realisatieproces dat daarop volgt.

Partijen achter de transitieagenda

De transitieagenda circulaire bouweconomie wordt gedragen door het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen. Ook de Bouwagenda, die beoogt de bouwsector te versterken en Nederland toekomstbestendig te maken, ondersteunt de transitie naar een circulaire bouweconomie. Er zal een bestuursorgaan worden gevormd dat moet toezien op de uitvoering van de transitieagenda. Een reflectieteam dat bestaat uit vertegenwoordigers van de verschillende stakeholders adviseert over de voortgang en het programma.

In etappes naar de top

De route naar een circulaire bouweconomie wordt verbeeld als een bergbeklimming, waarbij in 2021 het ‘basiskamp’ is ingericht, in 2030 de helft van de einddoelstelling is gerealiseerd en in 2050 de ‘top’, het einddoel –100% circulair– moet zijn bereikt. De weg naar de top is niet geplaveid en zal in hoge mate experimenteel moeten worden ontdekt.
Volgens de transitieagenda staan de behoeftes en wensen van gebruikers steeds centraal. Dat klinkt sympathiek. Het is echter de vraag wat we daarmee bedoelen. Het gros van de gebruikers staat momenteel namelijk nog niet te trappelen om hun huis energieneutraal te maken of om een nieuwbouwwoning te kopen die is gebouwd met tweedehandse bouwmaterialen. Het ontwikkelen van een aanbod dat kwalitatief gegarandeerd niet onderdoet voor nieuw, gecombineerd met bewustwording aan de vraagkant is noodzakelijk. Om in de beeldspraak van de bergbeklimming te blijven, het is niet de ‘top’ die erom vraagt om beklommen te worden; het zijn de klimmers die willen klimmen en de route bepalen. Uiteraard doen ze het uiteindelijk voor de ‘top’, net als voor de gebruikers.

Speerpunten circulaire bouweconomie

De transitieagenda zet in op vier speerpunten, namelijk 1. marktontwikkeling, 2. meten en monitoring, 3. beleid, wet- en regelgeving en 4. kennis en bewustwording. Een greep uit de acties:

• Overheidsaanbestedingen zoveel mogelijk circulair in 2023 en volledig in 2030.
• Vermindering CO2-uitstoot over de gehele levenscyclus van bouwwerken.
• Besluit over verplicht materialenpaspoort uiterlijk in 2020.
• Subsidie voor circulaire business- en verdienmodellen.
• Ontwikkeling uniforme meetmethode voor circulariteit.
• Circulariteit opnemen in overheidsnormen voor de bouw.
• Internationale positionering en samenwerking i een Noordwest-Europese circulaire bouweconomie.
• Circulair bouwen integraal onderdeel van het onderwijs in 2021.
• Oprichting kennisinstituut voor circulair bouwen.
• Bewustwordingscampagne circulair bouwen.

Trektocht is zoektocht

Levenskrachtige businesscases

De transitieagenda leest als een zoektocht. Logisch, want hoe sympathiek de doelstellingen ook zijn, de versnippering gedurende de levenscyclus van gebouwen en bouwwerken, de korte horizon van veel betrokkenen, de kortdurende samenwerkingsrelaties, de split incentive et cetera maken het nog niet eenvoudig om ambitieuze, levenskrachtige businesscases te bedenken en in praktijk te brengen. Zowel aan de kant van de opdrachtgevers, eigenaren en gebruikers is een enorme mindshift nodig, als aan de kant van de vastgoed-, bouw- en installatiesector. Zeker als de ambities verder gaan dan hergebruik zoals we dat nu al kennen. Dat lukt alleen met ingrijpende systeemveranderingen binnen de bouwsector, en wellicht ook daarbuiten. Daarom is de koppeling met de Bouwagenda interessant.

Experimenteren en leren

De beginfase van het transitieproces –op weg naar het ‘basiskamp’– staat in het teken van inventariseren, verkennen en bewust worden. Door experimenteren, doen en evalueren kunnen we leren van successen en mislukkingen. Onze hoop is gevestigd op nieuwe generaties professionals, die gedurende hun opleiding ondergedompeld worden in circulaire denkmodellen. Let wel dat er ook bij studenten een mindshift nodig is. Want velen vinden projectontwikkeling in nieuwbouw eindeloos interessanter dan renovatie en bestaande gebouwde omgeving. Als we het voor elkaar krijgen dat ze lol krijgen in het circulair renoveren en transformeren van de bestaande gebouwde omgeving, dan zullen we enorme sprongen kunnen maken op het gebied van de energie- en grondstoffentransitie.

Praten, plannen, doen

Van dribbelen op de plaats kun je hartstikke moe worden, zonder dat je een millimeter opschiet. Laten we er vooral voor zorgen dat het niet bij praten en plannen maken blijft. Laten we het doen!

Leestips

De ontwikkeling naar een circulaire bouweconomie is in Nederland al lang aan de gang. Tegelijkertijd is er nog een hele weg te gaan. Een greep uit publicaties en programma’s.

• ‘Transitieagenda Circulaire Bouweconomie’, Jan Straatman, 2018
• ‘Renovatie Bellevue’, RBON, Jan Straatman, 2016
• ‘Nederland Circulair in 2050’, 2016
• ‘Maak de keten rond en waardevol’ Infographic
• ‘Circulair bouwen: het fundament onder een vernieuwde sector’, (1) ABN-Amro, 2014
• ‘Circulair bouwen, het fundament onder een vernieuwde sector’, (2) ABN-Amro, 2014
• ‘Circulair bouwen – MVO’
• ‘Circulair bouwen’, Cobouw-special, 2016
• ‘Home again, How to facilitate circularity in the production process of social housing’, R. Dias Gonçalves Lima TUD, 2015
• Bouwkwaliteit in de Praktijk, nr. 5 mei 2017, www.nbd-online.nl en omgevingindepraktijk.nl
• ‘Naar een circulaire en inclusieve bouwpraktijk’, Duzan Doepel, 2015
• Sociaal Circulair, http://circulaire-economie.ser.nl/ of http://circulaire-economie.ser.nl/nl_NL/4103/63748/cover.html
• Circulaire economie: wat we willen weten en kunnen meten; Systeem en nulmeting voor monitoring van de voortgang van de circulaire economie in Nederland, PBL, 2018
• Bosch, S., & Reike, D. (2017, december).Verstevig fundament circulaire economie. Tijdschrift Milieu, 23(7), 6-7

Meer weten?

Wil je meer weten over circulaire bouweconomie? Neem dan contact op met Jan Straatman 0570-628474 of j.straatman@balance-result.nl.