Het kantoorgebouw Bellevue in Arnhem is ingrijpend gerenoveerd. Opdrachtgever Alliander en Dura Vermeer Hengelo vonden elkaar in de EMVI-aanbesteding, waarbij duurzaamheid, energieneutraliteit en circulariteit substantieel meewogen. Op 1 januari 2016 kreeg Dura Vermeer tijdelijk de sleutel van Bellevue. Eind 2016 moest deze terug, nadat het pand was gerenoveerd en een groot deel van de oorspronkelijke bouwelementen en -materialen opnieuw werden gebruikt. Bestuurders van gemeenten, provincies en bouw- en installatiebedrijven spraken elkaar op locatie over de kansen van circulair samenwerken in de bouw.

Henk Pluijmers, directeur Dura Vermeer Hengelo, was blij dat hij de eer had gastheer te zijn van deze bijeenkomst van de Regieraad Bouw Oost Nederland (RBON). De leden van RBON en de werkgroepen Transitie Vastgoed en Aanbesteden hadden eerder aangegeven dat ze graag op een andere manier met elkaar in debat wilden gaan over vernieuwingen in de gebouwde omgeving en de onderlinge samenwerking. En dat op een inspirerende locatie waar te zien is waar dat toe kan leiden. 
.

.
De bouwput van Bellevue vormt het ideale decor voor het debat over Circulair Samenwerken in de bouw. “Op deze bijzondere plaats kun je zien wat er in de bouw allemaal kan”, aldus Josan Meijers, gedeputeerde van de provincie Gelderland en voorzitter van RBON. Samenwerking is nodig, want dat levert meer innovatieve ideeën en uitvoeringskracht op. Daarom gaan we in het RBON-netwerk het gesprek met elkaar aan over onze ambities en de randvoorwaarden voor optimale samenwerking.

Circulaire economie in Gelderland en Overijssel

De provincies Gelderland en Overijssel hebben in hun coalitieprogramma’s de circulaire economie genoemd als stip op de horizon. De concrete uitwerking staat nog in de kinderschoenen. Josan Meijers constateert dat in het Gelders coalitieakkoord de bouwsector momenteel niet genoemd wordt. Volgens Josan ten onrechte. Het is een grondstofintensieve sector, zowel als het gaat om benodigde grondstoffen voor nieuwbouw, als om ‘grondstoffen’ die vrijkomen bij renovatie of vernieuwbouw.
.
Bij nieuwbouw moeten we met elkaar afspreken dat we niets meer zullen bouwen als er niet vooraf is nagedacht over circulariteit. De bestaande bouw is belangrijk omdat de omvang daarvan de nieuwbouw in de schaduw zet. Dan gaat het om verduurzaming, energiebesparing en circulariteit. Of over leegstand van gebouwen die functioneel niet meer voldoen aan de eisen van deze tijd. Deze moeten herontwikkeld worden om ze geschikt te maken voor nieuwe gebruiksfuncties. Denk hierbij ook aan de opgave voor ouderenhuisvesting.
.
Monique van Haaf, gedeputeerde van de provincie Overijssel laat bij monde van Liesbeth Engelsman weten dat de provincie Overijssel op het startpunt staat om invulling te gaan geven aan de circulaire economie, onder andere in de bouw. Zij daagt alle betrokkenen uit om met vernieuwende ideeën te komen.
  

Alliander gaat voor circulair

Het denken over circulariteit als strategische doelstelling is bij Alliander begonnen met het bouwproces. Volgens Bart Blokland, directeur Shared Services Alliander, begon dat met de (ver)nieuwbouw van hun kantoorgebouw in Duiven. Dit heeft binnen Alliander een enorme impuls gegeven aan het denken als netbeheerder over hergebruik. Niet alleen voor het gebouw, maar ook voor de infrastructuur die in de grond zit. “We waren gewend om oude, afgedankte kabels aan twee einden los te knippen en in de grond te laten zitten. Daar kijken we nu anders tegenaan.”
.

Renovatie Bellevue Arnhem, Alliander, Dura Vermeer

“Alliander .. wil met de Green Deal een bijdrage leveren aan het realiseren van een circulaire economie, door een vertaalslag te maken naar gebouwen. De circulaire economie draait om het slim gebruiken van grondstoffen, producten en goederen, zodat deze oneindig hergebruikt of gereproduceerd kunnen worden. Voor gebouwen betekent ‘circulair’ bijvoorbeeld dat materialen niet alleen hergebruikt worden, maar ook dat het gebouw ‘flexibel’ ingezet kan worden.”

Alliander heeft met de renovatie van Bellevue vier strategische ambities die intern doorwerken, en bijdragen aan de positionering van de netbeheerder. Het zijn energieneutraliteit, circulariteit, stimulerende werkomgeving en lokaal duurzaam. Alliander legt de lat daarom hoog bij de renovatie van haar hoofdkantoor in Arnhem.

Bellevue circulair aanbesteed

Vertrouwen en vakmanschap; basis voor samenwerking

Henk Pluijmers was zichtbaar verguld met zoveel belangstelling voor dit bijzondere project, met een voor de bouwsector ongebruikelijke hoge mate van vertrouwen tussen opdrachtgever en opdrachtnemer.
.

De opdrachtgever geeft uitvoerende partijen bewust veel ruimte voor creatieve oplossingen die gaandeweg het renovatieproces opkomen. Door de hoge eisen op het gebied van hergebruik en circulariteit is vooraf immers nauwelijks te bepalen welk bestaand bouwelement opnieuw kan worden gebruikt als vernieuwd bouwelement of -materiaal met dezelfde of een andere functionaliteit. Bij hergebruik van bestaande bouwelementen heeft de opdrachtgever er immers meer baat bij als hij kan vertrouwen op het vakkundige beoordelingsvermogen van de uitvoerende partijen, dan dat hij zich moet beroepen op lijvige, juridisch ogenschijnlijk dichtgetimmerde contracten.

Hard en zacht

Er is een spanningsveld tussen de harde prestatieafspraken en het enorme scala oplossingsrichtingen die in aanmerking komen om een hoog ambitieniveau neer te zetten. Dura Vermeer kreeg op 1 januari 2016 de sleutel van het pand en vóór de kerst wil Alliander deze terug. Dat is een bikkelharde eis, die prevaleert. 
.

Er is veel ruimte om binnen het beschikbare budget te schuiven met investeringen. “Soms valt iets duurder uit dan waarop we gerekend hadden. Soms bedenken we een oplossing die minder kost. We moeten wennen aan een bouwproces met veel onzekerheden vooraf. We weten bij de start nog niet precies welke vragen we allemaal tegen zullen komen. We moeten elkaar in de samenwerking met zeer diverse partijen (kunnen) vertrouwen en in staat zijn om gaandeweg het bouwproces besluitvaardig te zijn en keuzes durven maken. Het proces moet namelijk continu doorgaan. Dat is heel anders dan de bekende werkwijze waarbij iedereen steeds terugvalt op dikke, juridische contracten en steggelt over de hiaten daarin.”

“Wij worden voortdurend aangesproken op onze creativiteit, vakkundigheid en verantwoordelijkheidsbesef. Daarbij krijgen we zowel veel vertrouwen van Alliander als ruimte van onze werkgever. Dat maakt het werk een stuk leuker en het stimuleert ons enorm.”

Grondstoffenpaspoort en BIM

Het zoekproces naar herbruikbaarheid begint met inventariseren, digitaliseren, sorteren en opslaan. Van een beperkt deel van de bouwdelen weet je zeker dat deze niet herbruikbaar zijn en dat wordt afgevoerd. Met het grondstofpaspoort is het hergebruik nu en in de toekomst te borgen. Om grondstoffen te kunnen hergebruiken is het noodzakelijk om vast te leggen wat hun kenmerken zijn. Dat gebeurt in het grondstoffenpaspoort, dat is geïntegreerd in het Bouwwerk Informatie Model (BIM). Het grondstofpaspoort beschrijft op materiaalniveau de herkomst van de toegevoegde en bestaande elementen (inclusief installaties). Er wordt beschreven waar het materiaal vandaan komt, door wie het is verwerkt en waar het (tijdelijk) wordt opgeslagen.

Ladder hergebruik (bron: Dura Vermeer)

Bellevue; circulair en energieneutraal

Bellevue was bij de vorige renovatie al erg energiezuinig gemaakt. De techniek is afgelopen jaren echter aanzienlijk verbeterd. Bij de renovatie van Bellevue is door energiebesparing (80%) en eigen opwekking geen aansluiting op het aardgasnet meer nodig. De CO2-uitstoot is met 70% verminderd. Ruim 80% van de vrijkomende bouwdelen wordt ter plekke hergebruikt en 98% van het afval wordt gescheiden en hergebruikt. De materiaalstromen zijn inzichtelijk te maken en te beheersen met het grondstoffenpaspoort, dat gekoppeld is aan BIM. “Tijdens het bouwproces komt steeds de vraag terug of een bouwdeel herbruikbaar is zonder in te boeten op kwaliteit. Als opdrachtgever moet je er dan op kunnen vertrouwen dat de uitvoerende partijen de juiste keuzes maken.”

“Soms leiden discussies over gebruik en hergebruik van bestaande elementen en materialen tot oplossingen waar je anders nooit op gekomen zou zijn. De discussie over hergebruik van deuren bracht ons tot de keuze voor nieuw meubilair dat is gemaakt van stro.”

Opschalen en ‘mindset’

Bellevue is een mooi voorbeeld van circulair samenwerken, bouwen en renoveren. “Is dit eenmalig, of is dit op te schalen?”, vraagt Jos Penninkx, burgemeester van Voorst en voorzitter Stadswerk zich af. Volgens Henk Pluijmers heeft Dura Vermeer in dit project veel eigen initiatief genomen. “Opdrachtgever Alliander heeft ons geprikkeld en de ruimte gegeven voor creatieve oplossingen. Daar zijn we op ingesprongen. We zullen de ervaringen meennemen in volgende projecten.” 

.
Gedeputeerde Josan Meijers noemt het provinciehuis, dat momenteel volledig wordt getransformeerd. “Je zult als opdrachtgever je opgave op een andere manier in de markt moeten zetten. En marktpartijen de ruimte geven om nieuwe, onconventionele oplossingen in te brengen.”

.
Truus Sweringa (OWF) vraagt zich af of de schaalgrootte een rol speelt. “Bellevue is een groot project met veel mogelijkheden. Is de oplossingsruimte nog steeds zo groot bij kleinere projecten?” Waarschijnlijk valt dat wel mee als je bereid bent om ‘out of the box’ te denken en creativiteit de ruimte geeft voor onconventionele oplossingen die passen bij de specifieke situatie.
.

Volgens Koen en Thijs bestaat de meerwaarde van projecten zoals de circulaire renovatie van Bellevue niet alleen uit het realiseren van de projectambities, maar ook uit het veranderen van het gedrag van iedereen die hieraan hebben bijgedragen!
.

Meer over circulaire economie

De ontwikkeling naar een circulaire economie is in Nederland al lang aan de gang. Tegelijkertijd is er nog een hele weg te gaan. Een greep uit publicaties en programma’s.

• In 2050 moet de circulaire economie in Nederland een feit zijn
• Maak de keten rond en waardevol
• Circulair bouwen: het fundament onder een vernieuwde sector
• Circulair bouwen – MVO
• Cobouw-special Circulair bouwen
• Circulair bouwen, het fundament onder een vernieuwde sector

Meer weten?

Wil je meer weten over circulaire economie? Neem dan contact op met Jan Straatman 0570-628474 of j.straatman@balance-result.nl.